Σαραντινού Ελευθερία-Συγγραφέας-Ιστορικός-Μουσικοπαιδαγωγός

 

Το πρόγραμμα των παιδιών μας τη σημερινή εποχή βρίθει από εξωσχολικές δραστηριότητες. Οι ξένες γλώσσες και ο αθλητισμός έχουν τις πιο πολλές φορές τον κύριο λόγο, αλλά και άλλες κατά καιρούς όπως ζωγραφική, ρομποτική, χορός, μουσική κ.τ.λ., τις οποίες όμως συχνά τις σταματούν οι γονείς καθώς μεγαλώνει το παιδί, αφού δεν κρίνονται απαραίτητες για την μελλοντική επαγγελματική τους αποκατάσταση. Ειδικά η μουσική κατηγορείται ότι απαιτεί πολύωρη καθημερινή ενασχόληση με αποτέλεσμα να αποσπά το παιδί από τη μελέτη άλλων πιο «σοβαρών» μαθημάτων ή, άλλες φορές, οι γονείς διακόπτουν τη φοίτηση του παιδιού με τη δικαιολογία ότι αυτό είτε «βαριέται να διαβάσει» είτε «δεν έχει ταλέντο». Ποια είναι όμως η αλήθεια; Είναι η μουσική απαραίτητη για την ψυχοσωματική ανάπτυξη του παιδιού; Μήπως πρέπει να ασχολούνται με αυτή  μόνο όσα παιδιά έχουν ταλέντο; Κι αν ναι σε ποια ηλικία είναι καλό να ξεκινήσει και πώς η μουσική εκπαίδευση του παιδιού;

      Στην αρχαία Ελλάδα η διδασκαλία της μουσικής κρινόταν ως απαραίτητο κομμάτι του εκπαιδευτικού προγράμματος. Κι αυτό διότι οι αρχαίοι Έλληνες συνέδεαν τη μουσική με κάθε περίσταση της κοινωνικής τους ζωής, όπως και με το θέατρο, τον χορό και την ποίηση. Πίστευαν ακράδαντα πως η μουσική είχε μορφωτικό και ηθικοπλαστικό χαρακτήρα και η γνώση ενός τουλάχιστον μουσικού οργάνου κρινόταν απαραίτητη για όλους τους εκπαιδευόμενους, ακόμη και στην στρατοκρατική κοινωνία της Σπάρτης. Η μουσική ήταν μία διεθνής γλώσσα επικοινωνίας και μία πρωταρχική μορφή έκφρασης των ανθρώπινων συναισθημάτων. Θεωρείται μάλιστα από ορισμένους μελετητές πως η ίδια η εκπαιδευτική διαδικασία ξεκίνησε πρώτα από την διδασκαλία της μουσικής και ακολούθως με τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείμενα. Είναι όντως έτσι τα πράγματα; Ας πάρουμε με τη σειρά τα πορίσματα σε κάθε τομέα τα επιστήμης σύμφωνα με τις νεότερες έρευνες.

     Όσον αφορά τον τομέα της υγείας, έχει αποδειχθεί πολλαπλώς σήμερα ότι η μουσική εξασφαλίζει καλύτερη υγεία. Συγκεκριμένα, η μουσική έχει βρεθεί ότι βοηθάει στους ακόλουθους τομείς:

• Στην καταπολέμηση της δυσλεξίας.
• Στον έλεγχο του σωματικού βάρους και της παχυσαρκίας.
• Στην ανακούφιση του πόνου.
• Στον έλεγχο του στρες.
• Στην καλή υγεία της καρδιάς, τη μείωση της αρτηριακής πίεσης και την καταπολέμηση των καρδιακών αρρυθμιών.
• Στην καλύτερη ανάπτυξη των πρόωρων βρεφών.
• Στη βελτίωση των κινητικών ικανοτήτων.
• Στην αποκατάσταση από βλάβες που έχουν προκληθεί από εγκεφαλικό.
• Στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης με τη δημιουργία ευεξίας και θετικών συναισθημάτων.

     Στον μαθησιακό τομέα τα οφέλη της μουσικής εντοπίζονται στα παρακάτω:

• Βελτίωση της μνήμης
• Καλύτερη εκμάθηση ξένων γλωσσών και βελτίωση των γλωσσικών ικανοτήτων.
• Ενίσχυση της δημιουργικότητας και της φαντασίας.
• Βοηθάει στη συγκέντρωση και εντείνει την εγκεφαλική δραστηριότητα.
• Ανεβάζει το ΙQτων παιδιών.

     Τέλος, στο κοινωνικό κομμάτι η ευεργετική επίδραση της μουσικής εντοπίζεται στα εξής σημεία:

• Ενίσχυση της αυτοπεποίθησης του παιδιού.
• Ανάπτυξη της πειθαρχίας στη μελέτη και όχι μόνο.
• Βοηθά τα παιδιά να γίνουν πιο υπομονετικά.
• Ανάπτυξη της κοινωνικότητας του παιδιού.

     Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η γνωστή ρήση του Πλάτωνα από την Πολιτεία «Ό,τι είναι για το σώμα η γυμναστική είναι για την ψυχή η μουσική», άπτεται της αλήθειας. Η μουσική επίσης βοηθά τις καλές επιδόσεις των παιδιών μας στο σχολείο. Ποια επομένως είναι η κατάλληλη ηλικία για να ξεκινήσει ένα παιδί τη μουσική του εκπαίδευση;

      Η απάντηση είναι πριν από τη γέννηση, στην περίοδο της εγκυμοσύνης! Η μουσική επιδρά στο έμβρυο ήδη από τον τέταρτο μήνα της κύησης, οπότε και αρχίζει να ακούει ήχους από τον έξω κόσμο. Σε πρώτη φάση λοιπόν, η ακρόαση ήρεμης μουσικής και ιδιαίτερα κλασικής, μπορεί να επιδράσει θετικά στην ανάπτυξη του παιδιού μέσα στη μήτρα. Ακολούθως, μετά τη γέννηση, ένα μωρό θα πρέπει να εκτίθεται σε μουσική που ηρεμεί, ακόμη και κατά τη διάρκεια του ύπνου, κυρίως κλασικής, ή σε πιο έντονα ακούσματα κάθε είδους όσο είναι ξύπνιο και καθώς μεγαλώνει.

     Η έναρξη της οργανωμένης μουσικής εκπαίδευσης μπορεί να γίνει μόλις από την ηλικία του ενός έτους! Η μουσικοκινητική αγωγή για βρέφη, εφόσον προσφέρεται στο παιδί με συνέπεια και ανά τακτά χρονικά διαστήματα, μπορεί να το ωφελήσει πολλαπλώς, ακόμη και πριν αυτό καταφέρει να περπατήσει ή να αρθρώσει τα πρώτα του λογάκια. Η ένταξη των βρεφών σε τέτοιες ομάδες και η έκθεσή τους σε κατάλληλα μουσικά ερεθίσματα τόσο από αληθινά μουσικά όργανα, όσο και από οργανάκια της ορχήστρας Orff, μόνο θετικά αποτελέσματα μπορεί να έχει για την ψυχοσωματική, ομιλητική, κινητική αλλά και κοινωνική τους ανάπτυξη. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι τα αποτελέσματα αυτά θα είναι μακροπρόθεσμα και δεν θα φανούν άμεσα, αφού τα μουσικά ερεθίσματα λειτουργούν προσθετικά και συγκεντρωτικά.

     Ακολούθως το μάθημα της μουσικής προπαιδείας γύρω στην νηπιακή ηλικία θα αυξήσει τις μουσικές γνώσεις και τα ακούσματα του παιδιού και θα του επιτρέψει να γνωρίσει όλα τα μουσικά όργανα. Αυτή η ηλικία κρίνεται επίσης κατάλληλη για μία πρώτη επαφή με μουσικό όργανο, συνήθως μεταλλόφωνο, λόγω της εύκολης παραγωγής του ήχου. Στην πρώτη σχολική ηλικία μπορεί το παιδί να ξεκινήσει με πιο συστηματική εκμάθηση μεταλλόφωνου, φλογέρας ή πιάνου, εφόσον τα όργανα αυτά, σε χαμηλό επίπεδο, δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερες τεχνικές δυσκολίες και θα βοηθήσουν το παιδί να έρθει πιο ομαλά σε επαφή με τη μουσική σημειογραφία και τα πρώτα στοιχεία θεωρίας. Κατόπιν, από τα οκτώ του χρόνια και έπειτα, μπορεί αυτό να επιλέξει το μουσικό όργανο στο οποίο θα θελήσει να αφοσιωθεί. Συνιστάται, σύμφωνα με το αμερικανικό σύστημα εκπαίδευσης, ακόμη και στα παιδιά που ζητούν να μάθουν βιολί,  κιθάρα ή κάποιο άλλο έγχορδο ή πνευστό όργανο από πολύ μικρή ηλικία, να μην το ξεκινούν πριν από αυτή την ηλικία, αλλά αντίθετα να ξεκινούν με πιάνο, αρμόνιο, μεταλλόφωνο ή φλογέρα, εφόσον αυτά κρίνονται πιο εύκολα από τεχνικής απόψεως για μια πρώτη επαφή με τη μουσική.

     Όσον αφορά τον τομέα της μελέτης, είναι καλό το παιδί, στα πρώτα επίπεδα, να ενθαρρύνεται να μελετά ένα δεκάλεπτο με τέταρτο καθημερινά, έτσι ώστε να έχει καθημερινή επαφή με το όργανο και να μην κουράζεται. Σε μεγαλύτερες ηλικίες, η μουσική εκπαίδευση μπορεί να συνεχιστεί ελεύθερα και χωρίς την πίεση για κατάκτηση των  ανώτερων βαθμίδων του οργάνου. Εννοείται, ακόμη, πως το παιδί μπορεί να αλλάξει μουσικό όργανο, αλλά και μουσικό είδος, στην πορεία της εκπαίδευσής του. Σκοπός της πολιτείας και του κάθε γονέα θα έπρεπε να είναι όχι η εκμάθηση της μουσικής με σκοπό την απόκτηση πτυχίων με πολύωρη καθημερινή εξάσκηση και απαραιτήτως την επαγγελματική του αποκατάσταση με τη μουσική,- αυτό καλό θα ήταν να το αφήσουμε στα παιδιά που το επιθυμούν σφόδρα τα ίδια και που επιδεικνύουν ίσως μια ξεχωριστή επιμονή σε αυτόν τον τομέα,- αλλά η απόλαυση της μουσικής.

Συνίσταται λοιπόν μουσική εκπαίδευση στην προσχολική ηλικία σε 3 στάδια:

 

 

1) Μουσικοκινητική για βρέφη (1,5-2,5 ετών με συνοδεία γονέα)

Ποτέ δεν είναι νωρίς για ένα παιδί για να ξεκινήσει την μουσική του εκπαίδευση και να ωφεληθεί από τις ευεργετικές επιδράσεις της μουσικής στην ψυχοσωματική του ανάπτυξη. Συγκεκριμένα, η εκπαίδευση μπορεί να ξεκινήσει από την ηλικία του 1,5 έτους, ακόμη και σε παιδιά που δεν μιλούν ακόμη καλά.

Με τη συνοδεία του γονέα, το βρέφος λαμβάνει τα πρώτα μουσικά του ακούσματα. Αυτά περιλαμβάνουν όλα τα είδη μουσικής αλλά δίδεται ιδιαίτερο βάρος στην κλασική μουσική, εφόσον αυτή, αποδεδειγμένα πλέον, δημιουργεί περισσότερες συνάψεις στον εγκέφαλο των βρεφών και αυξάνει τη νοητική τους ικανότητα. Τα βρέφη ωφελούνται από το πρόγραμμα:

-από  την επαφής τους με τον γονέα σε μία ώρα όπου ο τελευταίος ασχολείται αποκλειστικά με το παιδί του (εκβάθυνση της μεταξύ τους σχέσης).

-από την επαφή τους με άλλα παιδιά και γονείς(πρώτη κοινωνικοποίηση).

-από την υπακοή ορισμένων απλών κανόνων και εντολών και μίας πρώτης μορφής επιβολής μιας πρώτης «χαλαρής» πειθαρχίας.

-από τα μουσικά ακούσματα, τα οποία τους εντυπώνονται στη μνήμη με τις συχνότατες επαναλήψεις τραγουδιών και μελωδιών, που βελτιώνουν την νοημοσύνη τους και αναπτύσσουν το μουσικό και ρυθμικό τους αισθητήριο.

-από τα παιχνίδια με τα στεφάνια, τουβλάκια ισορροπίας, μπαλάκια, κτλ. τα οποία βελτιώνουν τις κινητικές τους δεξιότητες.

 

 

2) Μουσικοκινητική-ψυχοκινητική για παιδιά 2,5- 4 ετών

(χωρίς συνοδεία γονέα)

 

Μέσω παιχνιδιών που εστιάζουν στην κίνηση, τον ρυθμό, την ισορροπία και την ομαδικότητα καλλιεργούνται οι κινητικές και οι λεπτές κινητικές δεξιότητες του παιδιού, καθώς και η συνειδητοποίηση του σώματος, του χώρου και του χρόνου. Ακόμη καταπολεμάται η παχυσαρκία όπως και διάφορα σύνδρομα υπερκινητικότητας που παρουσιάζουν σήμερα ορισμένα παιδιά. Μέσω των μουσικών ερεθισμάτων, επίσης, συνεχίζεται η μουσική εκπαίδευση για την ανάπτυξη του «μουσικού» αυτιού των παιδιών.Τέλος, βελτιώνεται η αυτοεκτίμηση των παιδιών, η ανεξαρτησία τους και η εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους. Τα παιδιά με την μουσικοκινητική-ψυχοκινητική προετοιμάζονται για τη μουσική προπαιδεία της νηπιακής ηλικίας, εντασσόμενα από νωρίς σε ένα ομαδικό πλαίσιο με συγκεκριμένους κανόνες.

 

ΜΟΥΣΙΚΟΚΙΝΗΤΙΚΗ – ΣΥΣΤΗΜΑ ORFF– ΣΥΣΤΗΜΑ KODALY

   Ο παιδαγωγικός ρόλος της μουσικής στην ψυχοσωματική- συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και στην ανάπτυξη του εγκεφάλου τους, είναι σήμερα ευρέως γνωστός. Η μουσική εκπαίδευση του παιδιού ξεκινάει ήδη από την προγεννητική περίοδο, αφού, αποδεδειγμένα πλέον, τα βρέφη ακούνε μέσα στη μήτρα και προσλαμβάνουν μουσικά ερεθίσματα. Έχει παρατηρηθεί ότι τα βρέφη που η μητέρα τους άκουγε μία συγκεκριμένη μουσική συστηματικά κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης της, αναγνώριζαν τη συγκεκριμένη μουσική μετά τη γέννησή τους και ηρεμούσαν μάλιστα από το κλάμα όταν την άκουγαν.

Ποτέ, επομένως, δεν είναι νωρίς για ένα παιδί να πάρει τα πρώτα μαθήματα μουσικής. Η ακρόαση κλασικής μουσικής, και ιδιαίτερα της μουσικής του WolfgangAmadeusMozart, δημιουργεί περισσότερες συνάψεις ανάμεσα στα εγκεφαλικά κύτταρα των παιδιών (μέχρι την ηλικία των τριών περίπου), καθιστώντας τα έτσι εξυπνότερα. Η μουσική αποδεδειγμένα βοηθάει επίσης στην ανάπτυξη της μνήμης και της μάθησης, στην ανάπτυξη των κινητικών δεξιοτήτων ενός παιδιού, στην ψυχική του υγεία, ενώ σύμφωνα με νεότερες έρευνες μπορεί να βοηθήσει στην καταπολέμηση της παχυσαρκίας, της υψηλής πίεσης, των καρδιαγγειακών νοσημάτων, αλλά και τα πρόωρα μωρά. Έχει παρατηρηθεί επίσης ότι ενισχύει την πνευματική διαύγεια και ότι βοηθά στην εκμάθηση ξένων γλωσσών και στη θεραπεία κατά της δυσλεξίας. Η μουσική, τέλος, ενισχύει τη δημιουργικότητα του παιδιού και του καλλιεργεί υπομονή, κοινωνικότητα, πειθαρχία και αυτοπεποίθηση. Τα οφέλη αυτά βέβαια δεν γίνονται αμέσως ορατά, αλλά μόνο σε βάθος χρόνου.

     Στα παιδιά ηλικίας 0-6 ετών(προσχολική ηλικία), δύο είναι οι δημοφιλέστερες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια του μουσικού αισθητηρίου στα παιδιά: το σύστημα Orffκαι το σύστημα Kodaly.

Σύστημα Orff: OCarlOrff (1895-1982) ήταν Γερμανός συνθέτης και μουσικοπαιδαγωγός. Γνωστότερο έργο του είναι η συλλογή μεσαιωνικών ύμνων CarminaBurana, μπορούμε όμως να πούμε ότι είναι σήμερα περισσότερο γνωστός για τη νέα μουσικοπαιδαγωγική μέθοδο που ανέπτυξε, την αποκαλούμενη Μέθοδο Orff. Τις αρχές της μεθόδου αυτής τις ανέπτυξε στο έργο του, Schulwerk(1930). Αυτές βασίζονται σε τέσσερις τεχνικές: στη μίμηση, τον αυτοσχεδιασμό, την εξερεύνηση και την ανατροφοδότηση. Τα μέσα συνίστανται στο τραγούδι, την κίνηση, τον λόγο, τα μουσικά όργανα της ορχήστρας Orff(κρουστά κατά βάση) και στη δημιουργική ακρόαση- ηχοεμπειρία. Οι μουσικές έννοιες που διδάσκονται είναι η χροιά, το τονικό ύψος, ο ρυθμός, η επανάληψη κ.α.

      Σύστημα Kodaly: Ο ZoltanKodaly(1882-1967) ήταν Ούγγρος συνθέτης, εθνομουσικολόγος, μουσικοπαιδαγωγός, μαέστρος, φιλόσοφος, μουσικολόγος και πολιτικός. Το μουσικοπαιδαγωγικό σύστημα που ανέπτυξε ήταν παραπλήσιο στις αρχές με εκείνο του Orff, με τη διαφορά ότι ο Kodaly, ως εθνομουσικολόγος, έδινε μεγάλη σημασία στη διδασκαλία και των επιμέρους μουσικών παραδόσεων και ρυθμών, κάθε λαού, σε ό,τι αφορά τη μουσική εκπαίδευση των παιδιών. Τα μέσα που χρησιμοποιεί το σύστημα αυτό συνίστανται στο σύστημα του σχετικού σολφα, τη φωνομιμική, τις ρυθμικές συλλαβές, τη ρυθμική σημειογραφία κ.α., καθώς και η χορωδιακή πράξη και η στυλιστική ανάλυση. Ορισμένες από τις βασικές αρχές του είναι ότι η μουσική πρέπει να διδάσκεται σε όσο το δυνατόν πιο νεαρή ηλικία, στο ότι η μουσική αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα, στο ότι η διδασκαλία της γίνεται αρχικά με την καλλιέργεια της φωνής και της ακοής και στη συνέχεια με διδασκαλία μουσικής ανάγνωσης και γραφής, στο ότι ο δάσκαλος πρέπει να έχει τόσο μουσικές όσο και παιδαγωγικές γνώσεις, κ.α.

Άλλα λιγότερο δημοφιλή συστήματα είναι το σύστημα του Γιαπωνέζου βιολονίστα Suzuki και το σύστημα του Γάλλου μουσικοπαιδαγωγού Dalcroze.

 

 

3)Μουσική προπαιδεία για παιδιά 4-5,5 ετών

Η συνέχιση της μουσικής εκπαίδευσης υπό μορφή παιχνιδιού με εκμάθηση πιο συγκεκριμένων, πλέον, μουσικών εννοιών, οι οποίες έχουν σκοπό να προετοιμάσουν το παιδί κατάλληλα για να λάβει, στην πρώτη σχολική ηλικία, τις πρώτες μουσικές γνώσεις πάνω σε ένα όργανο με πιο κατάλληλα και εύκολα για το ξεκίνημα να κρίνονται από την αμερικανική μουσική σχολή το μεταλλόφωνο, η φλογέρα και το πιάνο.

Πηγές

ΚΑΡΑΔΗΜΟΥ-ΛΙΑΤΣΟΥ ΠΑΥΛΙΝΑ,(2003), Η ΜΟΥΣΙΚΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ

ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΡΦΕΩΣ